Wydarzenia

Joannici byli zakonem rycerskim, który miała swoje komandorie w całej Europie. Również w Polsce są zamki lub ruiny zamków budowane przez zakon Joannitów.

Joannici, zwani także Kawalerami Maltańskim to stary zakon, którego powstanie ściśle związane jest z pielgrzymkami do Ziemi Świętej oraz krucjatami, które doprowadziły do powstania Królestwa Jerozolimy. Początkowo było to bractwo zajmujące się opieką nad pielgrzymami, ich leczeniem i zapewnieniem schronienia. Pod koniec XI wieku przekształcili się w zakon za zgoda papieża, a za patrona obrali św. Jana jerozolimskiego. Obszar działania zakonu Joannitów był podobny, ale w połowie XII wieku zaczyna się stopniowa militaryzacja zakonu, wymuszona przez konieczność nie tylko opieki, ale również ochrony pielgrzymów. Działalność zakonu Joannitów zyskała uznanie w oczach władców chrześcijańskich, książąt i możnych, którzy nadawali im ziemie i budynki oraz przywileje praktycznie w całej ówczesnej chrześcijańskiej Europie.

Na ziemie współcześnie Polskie Joannici przybyli na początku XII wieku, na Śląsk, później do Małopolski i Wielkopolski, obecni byli w Nowej Marchii i na Ziemi Lubuskiej. Ich majątek nie był tak znaczący jak w innych państwach, ale po rozwiązaniu zakonu Templariuszy, Joannitom udało się przejąć część ich posiadłości. Specyficzna sytuacja była w Brandenburgii, gdzie Joannici zawarli układ z Kremmen z władcą Brandenburgii. Na mocy układu Zakon Joannitów przejął jedna trzecią majątku Templariuszy, a margrabia ostał czymś w rodzaju protektora zakonu. W ten sposób powstał Baliwat Brandenburski, którego siedzibą został Słońsk. Baliwat był jednostka nadrzędną w stosunku do komandorii i podlegał przeoratowi, w tym wypadku Przeoratowi Niemiec. Baliwat Brandenburski miał dość dużą autonomię wobec władz zakonu. Kiedy władcy Brandenburgii przyjęli religie protestancką, w ślad za nimi uczynili to Joannici. Nawet wówczas nie zerwali więzi z macierzystym katolickim zakonem i nadal łożyli na jego utrzymanie pewne kwoty (więcej o Joannitach – https://discover.pl/zakon-maltanski-joannici/).

Jeśli mówimy o zamkach Joannitów, to dzisiaj możemy zwiedzać zamki budowane głównie przez Joannitów z Baliwatu Brandenburskiego. Siedzibą Baliwatu został zamek w Słońsku przebudowany z zakupionego w 1426 roku obronnego dworu rycerskiego. Po przebudowie w XVI wieku zamek zyskał wieże, został otoczony fosą zasilaną sąsiednią rzeczką, korzystając z tego, że budowla został zlokalizowana między odnogami rzeki. Zamek został zniszczony przez szwedów w 1652 roku i odbudowany pod koniec XVII wieku, ale już jako pałacowa rezydencja z cechami obronnymi. Mur i fosę zlikwidowano pod koniec XVIII wieku. Zamek Joannitów w Słońsku trwał przez wieki, a został spalony w 1975 roku w niewyjaśnionym pożarze (zobacz ruiny – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-slonsku/).

Dobrze zachowaną budowlą jest zamek Joannitów w Łagowie. Dobra łagowskie należały do templariuszy, ale Joannici nie dostali ich po likwidacji tamtego zakonu, tylko zakupili w 1347 roku. Już w 1350 roku zaczęli budować zamek jako siedzibę komandorii. Zbudowali go w całkiem nowym miejscu, tuz przy szklaku handlowym na wzgórzu między jeziorami. Początkowo był to budynek mieszkalny i wieża wpisane w mury okalające dziedziniec. Stopniowo przez wieki dobudowano pozostałe budynki, podwyższono wieżę, zbudowano dodatkowy zewnętrzny mur i zbudowano dużą basztę bramną. Zamek był oblegamy w czasie wojny trzydziestoletniej, ale zanadto nie ucierpiał. Użytkowany jest obecnie jako hotel – https://discover.pl/zamek-joannitow-w-lagowie/.

Bardziej na północy Joannici zbudowali zamek w Swobnicy, również jako siedzibę komandorii. Budowla na planie kwadratu składała się z budynku mieszkalnego, wieży, kaplicy, wszystko wpisane w mur obwodowy. Sąsiednie jezior zasilało fosę, a obok zbudowano podzamcze z budynkami gospodarczymi. Po wojnie trzydziestoletniej Joannici utracili zamek, który z czasem przejęła żona elektora brandenburskiego. Na jej polecenie na bazie zamku powstała barokowa rezydencja, która została opuszczona dopiero na początku XX wieku. Dzisiaj obiekty są zdewastowane, ale powoli są zabezpieczane.

W tym miejscu trzeba wspomnieć o zamku Drahim, który Joannici zbudowali w 1366 roku w Starym Drawsku. Był to typowy zamek gotycki, otoczony fosą zasilana z jeziora, a jego historia jest bardziej związana z Polską niż pozostałe zamki. Kilka lat po wybudowaniu zamku, tereny, na których leżały posiadłości Joannitów, zostały włączone do Polski. Joannici użytkowali je jako lennicy, w tym czasie nikt nie naruszał owego stanu rzeczy. Niestety Joannici prowadzili politykę wrogą Polsce, więc skończyło się tak, że ekspedycja wysłana przez Jagiełłę przegoniła Joannitów, a w zamku zorganizowano siedzibę starosty.

Te kilka zamków przypomina nam, że na naszych ziemiach działał nie tylko zakon krzyżacki, ale również inne zakony rycerskie, które w zasadzie nie prowadziły polityki w kierunku utworzenia własnego państwa. Własne państwo Joannici mieli na Rodos, później na Malcie. Na kontynencie raczej współpracowali z lokalnymi władcami.